จากเหตุการระเบิดครั้งใหญ่ที่เกิดขึ้น ณ กรุงเบรุต ประเทศเลบานอนเป็นอีกกรณีการระเบิดที่มีสาเหตุเกิดจากสารเคมีที่มีชื่อว่า Ammonium nitrate (แอมโมเนียมไนเตรท) ซึ่งเเต่ก่อน แอมโมเนียมไนเตรท คือหนึ่งในสารเคมีที่กลุ่มก่อการร้ายนิยมนำไปทำระเบิดด้วยคุณสมบัติที่อันตรายเเละก่อความเสียหายได้ในวงกว้าง แต่ในกรณีของเหตุการระเบิดที่เกิดขึ้นในเลบานอนคาดว่า “มีต้นเหตุมาจากแอมโมเนียมไนเตรท 2,700 ตันที่ถูกเก็บไว้ในโกดังท่าเรือเป็นเวลา 6 ปี” Hassan Diab นายกรัฐมนตรีเลบานอนกล่าว

แอมโมเนียมไนเตรท คืออะไร?

เหตุการณ์ในครั้งนี้ทำให้ชื่อของสารเคมี แอมโมเนียมไนเตรท ต้นตอของเหตุระเบิดครั้งใหญ่กลายมาเป็นประเด็นที่คนอยากทราบว่าสิ่งนี้คืออะไร?  หากให้ความหมายง่ายๆ โดยยึดที่คุณสมบัติของสารชนิดนี้ 

แอมโมเนียมไนเตรท คือ สารเคมีที่เราอาจเคยได้ยินในด้านอุตสาหกรรมทั่วไปที่นำสารเคมีชนิดนี้ไปทำปุ๋ย เพราะสารชนิดนี้มีส่วนผสมหลักอย่าง “ไนโตรเจน” เป็นสารอาหารสำคัญของพืช แต่ในอีกทางหนึ่ง ก็เป็นส่วนสำคัญในการทำระเบิดที่อันตรายได้เช่นกันเมื่อนำไปผสมกับเชื้อเพลิง หรือ กรดกำมะถัน จะทำให้เกิดระเบิดเเรงดัน ซึ่งในปัจจุบัน การทำระเบิดจากปุ๋ย Ammonium nitrate ถูกนำมาใช้ในปริมาณที่พอเหมาะกับ การทำเหมืองถ่านหิน แต่ในอีกกรณีหนึ่งด้วยคุณสมบัติ ที่ใช้ง่าย ราคาถูก หาได้ทั่วไปในอุตสาหกรรมการทำปุ๋ย สารเคมีชนิดนี้ยังถูกนำไปทำอาวุธก่อการร้ายด้วยเช่นกันที่มีชื่อเรียกว่า ระเบิดปุ๋ย (fertilizer bomb)

เกล็ดความรู้ “กลไกการระเบิดที่เกิดจากปุ๋ยแอมโมเนียมไนเตรท ” 

จากข้อมูลของ ศูนย์เทคโนโลยีโลหะและวัสดุแห่งชาติ (National Metal and Materials Technology Center: MTEC) ที่เคยได้ให้ความรู้ไว้ในหัวข้อ เมื่อปุ๋ยเคมีถูกใช้เป็นระเบิด ได้มีการพูดถึงการนำปุ๋ย แอมโมเนียมไนเตรท มาทำเป็นระเบิดโดยมีการให้ความรู้เกี่ยวกับกลไกการทำปฎิกริยา ไว้ว่า 

“การระเบิดเริ่มต้นจากการระเบิดของเชื้อปะทุ (วัสดุที่มีวัตถุระเบิดปริมาณเล็กน้อย) และปลดปล่อย คลื่นระเบิด (detonation wave) ซึ่งมีความเร็วประมาณ 3.2-4.8 กิโลเมตร/วินาทีออกมา ส่งผลให้สารแอมโมเนียมไนเตรตในเม็ดปุ๋ยระเหิด* กลายเป็นก๊าซทันที และจุดเชื้อเพลิงให้ลุกไหม้พลังงานจากคลื่นระเบิดที่ทะลุผ่านสารแอมโมเนียมไนเตรตทำให้โมเลกุลสลายตัว อะตอมออกซิเจนถูกปลดปล่อยออกมา และรวมตัวเป็นก๊าซออกซิเจน เร่งปฏิกิริยาหรือกระบวนการเผาไหม้ให้เกิดขึ้นอย่างรวดเร็ว ได้ผลิตผลต่อเนื่องเป็นก๊าซร้อนต่างๆ

Credit: mtec.or.th ภาพการทดสอบแรงระเบิดปุ๋ยแอมโมเนียมไนเตรตหนัก 1 ตัน

ก๊าซร้อนที่เกิดในเวลาสั้นเหล่านี้ทำให้เกิดคลื่นความดัน (pressure wave) ซึ่งเคลื่อนที่เร็วเท่าอัตราเร็วเสียง (330 เมตรหรือ 1,100 ฟุต/วินาที) คลื่นนี้อาจทำอันตรายต่อชีวิต วัตถุ สิ่งของต่างๆ โดยรอบ นอกจากนี้ความร้อนสูงซึ่งเกิดขึ้นจากการเผาไหม้ยังทำให้วัตถุโดยรอบไหม้ไฟได้ อย่างไรก็ตามผู้เชี่ยวชาญด้านระเบิดระบุว่า อำนาจการทำลายส่วนใหญ่มาจากคลื่นความดัน”

เหตุระเบิดที่เกิดขึ้นใน เลบานอน ไม่ได้เป็นเหตุการเเรกจาก แอมโมเนียมไนเตรท ที่เกิดปฎิกริยาเคมีจากการปนเปื้อนจนเกิดการทำปฎิกริยากลายเป็นระเบิดเเรงดัน หากย้อนกลับไปในช่วง ปี 2490 ที่เท็กซัสซิตี้ เกิดเหตุระเบิดที่มีต้นเหตุจาก แอมโมเนียมไนเตรท 2,300 ตันทำให้มีผู้เสียชีวิตถึง 500 คนเช่นกัน 

นอกจากนี้ยังมีเหตุการที่เกิดขึ้นคล้ายๆ กันอีกหลายประเทศซึ่งมีความรุนเเรงเเละสร้างความเสียหายต่อชีวิตโดยสาเหตุหลักมาจาก  แอมโมเนียมไนเตรท ที่เกิดการปนเปื้อนจนเกิดปฏิกริยาสร้างเเรงระเบิดขึ้น แต่ถึงอย่างไรสาเหตุของการระเบิดยังเป็นข้อสงสัยเเละหาคำตอบกันอยู่ว่านอกจาก แอมโมเนียมไนเตรท ที่ถูกเก็บไว้นั้นได้ทำปฎิกริยากับสิ่งใดถึงเกิดการระเบิดที่รุนเเรงขนาดนี้ 

ขอบคุณข้อมูลจาก: theguardian.com, mtec.or.th